Spacer do Stawiska

Ten przyjemny, 1,5-godzinny spacer pozwala na poznanie najciekawszych i najbardziej znaczących dla historii Podkowy Leśnej miejsc, takich jak kościół ogród pw. św. Krzysztofa, Park Miejski z Pałacykiem „Kasyno” oraz Stawisko z obszerną willą, kiedyś domem Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów a obecnie muzeum ich imienia. Trasa spaceru prowadzi przez najbardziej zielone tereny tego zielonego miasta z rezerwatem Parów Sójek, gdzie zachowały się XIX-wieczne drzewa.

1. Stacja Podkowa Leśna Główna

[0,0 km] Stacja Podkowa Leśna Główna choć skromna, oddaje świetnie charakter tego miejsca – praktyczny minimalizm w dobrym stylu.

Czekających na kolejkę nie dłużej niż kilka minut chroni obszerna wiata z interesującą drewnianą więźbą. Całość urządzenia niewielkiej stacyjki powstała w tym samym czasie, co sama linia WKD i służy kolejnym pokoleniom mieszkańców Podkowy stając się nieformalnym symbolem miasta ogrodu.

Od stacji do kościoła św. Krzysztofa idzie się aleją Jana Pawła II na południe, z peronu kierując się w prawo.

2. Kościół św. Krzysztofa

[0,2 km] Przy alei Jana Pawła II znajduje się wejście na teren kościoła św. Krzysztofa – czyli ogrodu w ogrodzie. Kościół zbudowany został staraniem mieszkańców w roku 1933 według projektu Brunona Zborowskiego profesora Politechniki Warszawskiej, zaś jego inspiracją była sylwetka polskiego pawilonu prezentowanego rok wcześniej na wystawie w Paryżu.

Budowę kościoła wspierał finansowo Aeroklub i Automobilklub Polski, a tradycją parafii stały się coroczne święcenia pojazdów i oddanie ich pod opiekę świętego Krzysztofa – patrona podróżnych, kierowców i pilotów.
Warto przyjrzeć się wyjątkowo zadbanemu parkowemu otoczeniu kościoła, gdzie wśród pięknych skalniaków i klombów posłuchać można gwaru ptaków, obserwować w stawie rybki i żółwie, a na ścieżkach spotkać krzykliwego pawia.

Taki otwarty charakter kościół zawdzięcza kierującemu parafią przez ćwierć wieku księdzu Leonowi Kantorskiemu, który otworzył także w latach sześćdziesiątych kościół dla młodzieży organizując słynne msze beatowe, a przede wszystkim dla środowisk patriotycznych i opozycyjnych, wspierając w ten sposób odtwarzanie uśpionego przez pierwsze dziesięciolecia PRL „ducha miejsca” miasta ogrodu.

3. Pałacyk myśliwski Stanisława Lilpopa

[0,3 km] Następna cenna pamiątka z podkowiańskiej historii znajduje się tuż obok kościoła – to dawny pałacyk myśliwski Stanisława Lilpopa przy ulicy Modrzewiowej, wybudowany na początku XX wieku. Kolejnym właścicielem domu był jeden z dyrektorów spółki „Siła i Światło” – Kazimierz Gayczak. Obecnie mieści się tu siedziba Wyższej Szkoły Medycznej.

            

Aleją Jana Pawła II kierujemy się dalej na południe, by po krótkiej chwili dotrzeć do skrzyżowania z ulicą Lilpopa, przy którym stoi wiejski domek ze sklepem warzywnym.

4. "Zabytek"

[0,4 km] Ta niepozorna wśród otaczających willi drewniana parterowa budowla z malowanymi na wiśniowo ścianami, zwana „Zabytkiem”to najstarszy dom w Podkowie Leśnej, pozostałość po kolonii letniskowej Stanisławów z końca XIX wieku.

Ulica Lilpopa prowadzi na zachód, w stronę parku. To szeroka brukowana kamieniem polnym aleja z dwoma szpalerami starych drzew.

5. Willa "Aida"

[0,5 km] Na posesji o numerze 8 dostrzec można wśród zieleni sylwetkę willi „Aida”, którą zbudował około roku 1900 Stanisław Wilhelm Lilpop. Drewniany pawilon w stylu szwajcarskim z obszerną, zdobioną werandą, miał pełnić rolę domku myśliwskiego, jednak w latach dwudziestych stał się letnim domem rodzinnym Iwaszkiewiczów. Tutaj również przyjeżdżali – zanim jeszcze powstało Stawisko – goście tacy, jak Lechoń, Szymanowski, Słonimski.

   
Tutaj też powstało, jeszcze na początku wieku, jedno z pierwszych w Polsce zdjęć kolorowych, których wykonywaniem pasjonował się Stanisław Lilpop. Zrobione w maju roku 1909 roku zdjęcie przedstawia dwie dziewczynki – Hanię Lilpop, późniejszą żonę Iwaszkiewicza z przyjaciółką Marią Wysocką, prezentujące koszyki kwiatów polnych na tle sosnowego lasu za wątłym drewnianym płotkiem. Tak, to był wówczas domek myśliwski na skraju wielkiego lasu na samym końcu wielkiego świata.

W latach dwudziestych niewiele pod tym względem się zmieniło. Iwaszkiewicz zdumiewał się potem determinacją swoich gości niezrażonych tutejszą dziczą. Goście przyjeżdżali i tworzyli: Szymanowski, Liebert, Słonimski i inni. Iwaszkiewicz zaczął tu pisać „Brzezinę”.

Klimat tego czasu dostrzec można w ekspozycji Muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku.

Po przeciwnej stronie ulicy zwraca uwagę inny, również drewniany, dom o interesującej architekturze. Ta stuletnia modrzewiowa budowla przywieziona została po rozebraniu z Kresów jeszcze w okresie międzywojennym i zmontowana na powrót w Podkowie.

6. Park miejski

[0,6 km] Zabudowanemu odcinkowi ulicy Stanisława Lilpopa Podkowa Leśna nadała w ostatnich latach reprezentacyjny parkowy wygląd ozdabiając ją przy tej okazji stylowymi lampami. Kiedy kończy się zabudowa, zaczyna się teren rozległego 14-hektarowego parku, którym nie zajmowano się wcale lub prawie wcale przez długie dziesięciolecia. Obecnie jest gotowy plan jego rewitalizacji, plan który może stać się kontynuacją zamierzeń jego założycieli.

Kiedy zakładana była, jako miasto ogród, Podkowa Leśna, w samym jej centrum zaprojektowano park miejski, wykorzystujący naturalne piaszczyste wzniesienia wydm na budowę toru saneczkowego i tworząc staw na niewielkim cieku płynącego pod wydmami potoku Niwka. Obecnie nieco zaniedbany park, będący raczej dziko rosnącym lasem mieszanym z przewagą sosen i dębów, służy dorosłym jako miejsce spacerów, a dzieciom do zimowych zabaw na śniegu, jednak założycielom parku przyświecała bardziej ambitna jego funkcja jako ośrodka kultywowania tężyzny fizycznej.

7. Staw w parku

[0,9 km] Choć misa stawu, niedawno jeszcze całkiem sucha i porośnięta trawą, zalana już została wodą, w której odbijają się przybrzeżne wierzby, to jej poziom nie jest jeszcze wystarczający do wykonania skoku startowego z betonowego słupka, jakich pięć, choć nieco nadgryzionych zębem czasu, pozostało po tych dawnych ambicjach. Tak, było tu kąpielisko i urządzano zawody pływackie, pływano też łódkami, obok były korty tenisowe i boisko do siatkówki – a wszystkim zarządzał Klub Sportowy.

G. Pałacyk "Kasyno" - Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich

[0,9 km] Siedziba Klubu mieściła się w stylowym budynku o uroczej uzdrowiskowej architekturze, który powstał w sąsiedztwie stawu. Kasyno Obywatelskie – bo tak nazwano to miejsce, nie miało nic wspólnego z hazardem, stanowiło ośrodek życia towarzyskiego powstającego właśnie miasta ogrodu. Pełniło tę rolę z powodzeniem przez szereg lat i po długiej przerwie okresu, w którym „obywatelskość” była niedopuszczalna, obecnie nadal ją pełni. Funkcjonujące tu od czerwca 2008 Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich organizuje koncerty, przedstawienia, wystawy. Budynek został w 2007 roku pięknie odnowiony przy pomocy funduszy Unii Europejskiej.

   

Kolejnym celem tego spaceru jest rezerwat przyrody „Parów Sójek”

Od parkowego stawu biegnie na północ pod szczelnym dachem zieleni utworzonym przez korony drzew kręty parów będący korytem potoku Niwka.Po przekroczeniu mostka przy stawie należy skręcić w prawo i brzegiem parowu dojść do torów kolejki WKD, pod którymi prowadzi na drugą stronę niski tunel. Ścieżka wiedzie teraz prawą stroną jaru do ulicy Słowiczej. Rezerwat zaczyna się w miejscu, gdzie ulica Słowicza odbija w lewo.

8. Parów Sójek
 

[1,4 km] Rezerwat przyrody „Parów Sójek” utworzony został na powierzchni prawie 4 hektarów, by chronić pozostałości tutejszych lasów liściastych. Rosną tu drzewa o wieku ocenianym na ponad 150 lat.Spacerując dalej ulicami Szczyglą, Ptasią i Gołębią stajemy przed bramą do parku w Stawisku.

9. Stawisko

[2,5 km] Stawisko to nazwa nadana przez Jarosława Iwaszkiewicza 35-hektarowej wówczas posiadłości, którą jego teść Stanisław Wilhelm Lilpop podarował córce Annie w dniu ślubu w roku 1922.

   
Okazała willa, będąca ozdobą tej posiadłości i domem rodzinnym Iwaszkiewiczów, miała być pierwotnie zaprojektowana przez Karola Stryjeńskiego, ostatecznie stworzył ją Stanisław Gądzikiewicz.

Z mariażu finansjery i poezji powstało miejsce owiane legendą polskiej kultury. Choć młodzi, majętni gospodarze, osiadłszy na wsi, planowali, jak na dziedziców przystało, zajmowanie się sadownictwem, uprawą szparagów i zbóż, to jednak szybko okolicę zaczął porastać nieposkromiony las, zaś kultura z roli przeniosła się do salonu.

U Iwaszkiewiczów gościli często znani twórcy tamtych czasów, między innymi – Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Karol Szymanowski, Stanisław Baliński, Jerzy Mieczysław Rytard. Niekończące się rozmowy o sztuce stanowiły tło, w którym dojrzewał talent pisarza, tworzącego w tym okresie swoje najlepsze opowiadania – „Panny z Wilka”, „Brzezinę”, wiersze i sztuki teatralne.

   
Dom pozostawał otwarty przez całą okupację, stanowiąc schronienie, już nie tyle dla muz, co dla wielu pozostających bez środków do życia artystów. Przez Stawisko przewinęło się w czasie okupacji wiele postaci znaczących dla polskiej kultury, między innymi: Czesław Miłosz, Stanisław Dygat, Krzysztof Kamil Baczyński, Leon Schiller, Witold Lutosławski, Jerzy Waldorff. Po Powstaniu Warszawskim zatrzymali się tu na dłużej Jerzy Andrzejewski, Władysław Tatarkiewicz.

Po wojnie najczęściej pojawiali się w Stawisku przyjaciele Iwaszkiewiczów – Zygmunt Mycielski, Paweł Hertz, Roman Jasiński. Wydarzeniami były natomiast: wizyta królowej belgijskiej Elżbiety w roku 1955 i Artura Rubinsteina w roku 1958.

Obecnie mieści się tu Muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów. Wejście na teren rozległej posiadłości to oznakowana szyldem Muzeum brama przy ulicy Zachodniej. Wjazd samochodem możliwy jest główną bramą znajdującą się przy drodze 719. Parkową aleją dojeżdża się do wygodnego parkingu obok willi.

„Wnętrze Stawiska zachowało swój pierwotny charakter zamożnego domu polskiego ze zbiorami XIX- i XX-wiecznego malarstwa polskiego i innych dzieł sztuki, z meblami, sprzętami oraz przedmiotami codziennego użytku” – Informator Muzeum.

Informacje dotyczące zwiedzania muzeum znajdują się na stronie 80.

Ze Stawiska wracamy ulicą Gołębią na południe znajdując się przez chwilę niespodziewanie w Milanówku, do którego należy fragment ulicy Zachodniej, prowadzącej w stronę przystanku WKD Podkowa Zachodnia. Nie sposób nie zauważyć, że znajdujemy się w ptasiej dzielnicy Podkowy Leśnej. Mijając ulicę Szczyglą, Bażantów i Kukułek docieramy do skrzyżowania z ulicą Słowiczą, zwracającą na siebie uwagę nie tylko nazwą, ale przede wszystkim wielką obfitością wysokich – choć mocno prześwietlonych dębów – w których zapewne nie tylko słowiki znajdują schronienie.

Ta część miasta ogrodu powstawała stosunkowo wcześnie – w podobnym czasie co Stawisko. Spacerując Słowiczą na wschód możemy przekonać się o tym wielokrotnie. Najpierw jednak warto zwrócić uwagę na Słowiczą 36/38, gdzie na obszernej działce pośród starych dębów jaśnieje fronton współczesnego domu, elegancką formą wiernie nawiązującego do dobrej architektury lat międzywojennych.

10. Willa "Małgosia"

[3,5 km] Położony również po lewej stronie, dom w wypielęgnowanym ogrodzie przy Słowiczej 30, to zbudowana w roku 1928 willa „Małgosia” – jeden z pierwszych domów w Podkowie Leśnej. Duży dom przy Słowiczej 27 to willa zbudowana w roku 1929 dla dyrektora fabryki zapałek w Mszczonowie.

Nieistniejąca już willa „Włada” przy Słowiczej 28 wybudowana została przez inżyniera Szydłowskiego, właściciela firmy budowlanej uczestniczącej w powstawaniu Podkowy Leśnej. Niewielka willa, zaplanowana jako dom letniskowy, podczas kryzysu lat trzydziestych, a później w czasie okupacji posłużyła jako schronienie rodzinie.

11. Willa "Dworek Lali"

[3,6 km] Kolejną willę wybudowano w roku 1930 w stylu dworkowym przy ulicy Słowiczej 25. To „Dworek Lali”. Dość wyjątkowym elementem architektonicznym tego domu jest półkolista nisza nad balkonem wspartym na zgrabnych kolumienkach, zdobiona ornamentem w formie muszli. Ta fasada widoczna jest od strony torów WKD.

12. Słowicza 12

[4,0 km] Słowicza 12 to modernistyczna willa, w której kręcone były sceny do filmu Andrzeja Wajdy „Wielki Tydzień”. 14. [4,3 km] Dochodząc do ulicy Brwinowskiej, gdzie wyrasta niewielkie centrum usługowe Podkowy Leśnej, zobaczymy po lewej stronie budynek Poczty Polskiej, a przy nim charakterystyczną sylwetkę bardzo nowoczesnej w latach trzydziestych centrali telefonicznej. Identyczne centrale powstały w tym czasie również w Milanówku, Pruszkowie i Grodzisku. 

Skręcając Brwinowską w prawo po chwili dochodzimy do torów WKD i peronów stacji Podkowa Leśna Główna. [4,4 km]